Αναβλητικότητα

Μια φορά υπάρχουμε, δεν υπάρχει τρόπος να υπάρξουμε δυο φορές και μάλλον δεν θα υπάρξουμε ξανά ποτέ. Κι εσύ που δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις τη χαρά. Και η ζωή πάει χαμένη με τις αναβολές και ο καθένας πεθαίνει απασχολημένος. (Επίκουρος)

Το θέμα της αναβλητικότητας είναι τόσο διαχρονικό, που αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι όπως ο Σωκράτης και ο Αριστοτέλης ανέπτυξαν μια λέξη για να περιγράψουν αυτό το είδος συμπεριφοράς, την λέξη ακρασία. («Ο ακρατής πράττει εν γνώσει του άσχημες πράξεις υπό το κράτος του πάθους του», Ηθικά Νικομάχεια - 1145β 12-13)

Η ακρασία είναι ένας όρος που περιγράφει το φαινόμενο όπου ξέρω τι είναι ορθό να πράξω, αλλά δεν το πράττω. Είναι η κατάσταση του να ενεργείς ενάντια στην καλύτερη κρίση σου. Σε χαλαρή μετάφραση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ακρασία είναι αναβλητικότητα ή έλλειψη αυτοελέγχου.

Στην άλλη πλευρά του νομίσματος είναι η εγκράτεια... και αν παρατηρήσουμε διεισδυτικότερα θα δούμε πως πράγματι όταν δεν είμαστε εγκρατείς υποκύπτουμε στην ηδονή των παθών μας.

Γιατί, την στιγμή που αναβάλεις βιώνεις κάποιου είδους ηδονή... είτε αυτή είναι της χαλάρωσης, είτε της ανεμελιάς, είτε της χαζής πονηριάς πως ξεγέλασες τους φόβους, τη δυσαρέσκεια ή ό,τι άλλο, με την ψευδαίσθηση πως τα νίκησες αποφεύγοντας να δώσεις κάποια μάχη μαζί τους.

Οι σύγχρονες επιστήμες έχουν ορίσει την αναβλητικότητα ως πράξη της καθυστέρησης ή της αναβολής μιας εργασίας ή ενός συνόλου εργασιών. Ως τη δύναμη που εμποδίζει κάποιον να ακολουθήσει αυτό που θέλει, σκοπεύει, χρειάζεται να κάνει.

Η αναβλητικότητα όμως δεν είναι μία κατάσταση που εμφανίζεται μόνο όταν έχουμε να κάνουμε κάτι στην εργασία μας, ή όταν έχουν να κάνουμε κάποια αγγαρεία της καθημερινότητάς μας.

Συνήθως είναι απλωμένη παντού στη λειτουργία μας και δεν αφορά μόνο τις εργασίες και τα καθήκοντά μας. Μπορεί να εμφανιστεί :

• Στα συναισθήματα, όπου αναβάλουμε την έκφρασή τους, αλλά είναι η αλήθεια μας, (π.χ. την αγάπη μας, την δυσαρέσκειά μας, την απογοήτευσή μας κλπ.)
• Στην διεκδίκηση όσων θέλουμε να ζούμε, (π.χ. μια εκδρομή, ένα χόμπι, την αλλαγή καριέρας κλπ.)
• Στη διόρθωση ενός λάθους, (π.χ. πλήγωσα/έβλαψα κάποιον και αναβάλω τη συγνώμη μου)
• Σε μία πράξη καλοσύνης, (π.χ. να προσφέρω κάτι σε κάποιον που το χρειάζεται, να βοηθήσω κάποιον της τρίτης ηλικίας που ζει μόνος κλπ.)
• Στην ανατροφή του παιδιού μας (π.χ. θα διαβάσουμε αύριο παραμύθι και δεν το κάνουμε ποτέ κλπ.)
• Στην συμμετοχή μας στην κοινωνία κλπ.

Συνήθως δεν αναλογιζόμαστε την αναβλητικότητα σε όλη της την έκταση. Και την αντιλαμβανόμαστε μέσα από πράξεις και εργασίες που συνοδεύονται από προθεσμίες, και από οτιδήποτε θα φέρει συνέπειες, αν δεν έχει γίνει στην ώρα του.

Όμως είναι μία εσωτερική λειτουργία στρέβλωσης, που επηρεάζει πολλά περισσότερα από όσα φαίνονται με την πρώτη ματιά. Και πολλές φορές επηρεάζει θέματα τα οποία είναι πολύ σημαντικά για εμάς.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Αρχίας, άρχοντας της Θήβας που είπε «Εις αύριον τα σπουδαία», και το ίδιο βράδυ έχασε τη ζωή του από τον Πελοπίδα.

Μπορεί να μην μας στοιχίζει η αναβλητικότητα κυριολεκτικά τη ζωή μας, αλλά σίγουρα μεταφορικά μας στοιχίζει πολλά, και πολλές φορές ίσως και να μας στοιχίσει την ίδια την ουσία που θα θέλαμε να έχει η ζωή μας.

Είναι συχνό φαινόμενο να σου προτείνονται λύσεις όπως "κάνε τα δύσκολα πρώτα", "κάνε το τώρα", "επιβράβευσε τον εαυτό σου", "κάνε την εργασία σου σε μικρότερα βήματα" κλπ. Αλλά εσύ γνωρίζεις πως τίποτε από όλα αυτά δεν έχει αποδειχτεί ικανό να πείσει το σύστημά σου να σταματήσει να αναβάλει. Γιατί, τίποτε από όλα αυτά δεν θα φέρει αποτελέσματα διαρκείας αν πρώτα δεν εντοπίσεις τις ουσιαστικές αιτίες και δεν εκπαιδεύσεις το σύστημά σου να λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο όταν αυτές ενεργοποιούνται. 

Η αναβλητικότητα δεν είναι ούτε δύσκολο να αντιμετωπιστεί, αλλά ούτε και εύκολο. Απαιτεί δέσμευση και εργασία με τον εαυτό.

Το να ζεις με την αναβλητικότητα δεν είναι καθόλου ευχάριστο, και πολλές φορές φαντάζει ως αδιέξοδη κατάσταση την οποία δεν μπορείς να την υπερβείς. Διότι, συνοδεύεται από ένα χαοτικό συνονθύλευμα σκέψεων και συναισθημάτων, που αναγκάζουν την προσοχή σου να εστιάζεται σε οτιδήποτε άλλο, πέρα από τις αιτίες της και την αντιμετώπισή της.

Αν θέλεις να κάνεις κάτι για την αναβλητικότητά σου το πρώτο σημείο που χρειάζεται να εξετάσεις είναι αν αυτό που αναβάλεις :

• το αναβάλεις, γιατί δεν σου είναι ευχάριστο αυτό που χρειάζεται να κάνεις και πίσω από την αναβλητικότητα κρύβεται η δυσαρέσκειά σου, που είναι μεγαλύτερη από την ικανότητά σου στην αυτοκυριαρχία και στην αυτοπειθαρχία.
• το αναβάλεις, γιατί είναι ενάντια στα όσα πραγματικά θέλεις να ζεις και πίσω από την αναβλητικότητα κρύβεται η αντίστασή σου σε όσα θέλεις να μην είσαι
• το αναβάλεις, γιατί υπάρχουν άλλου τύπου αιτίες, όπως κάποια από αυτές που θα αναφέρουμε παρακάτω

Κάθε φορά που εμφανίζεται η αναβλητικότητα στην λειτουργία σου, χρειάζεται να διακρίνεις τι από τα παραπάνω την προκαλεί. Η επίγνωση αυτή, είναι η οδός που θα σε οδηγήσει στην μόνμη επίλυσή της.

Στην α' περίπτωση το πρώτο βήμα που χρειάζεται να κάνεις είναι :

• να αποδεχτείς πως δεν είναι επαρκώς ανεπτυγμένες οι ικανότητές σου στην αυτοκυριαρχία και στην αυτοπειθαρχία
• να εντοπίσεις τι σε εμποδίζει να αναπτύξεις αυτές τις ικανότητες
• να εργαστείς προς την ανάπτυξή τους μέσα από απτά και συγκεκριμένα βήματα

Συνήθως σε αυτήν την περίπτωση ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν πάθη και ηδονή. Και για να μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε έναν παραγωγικό και αποτελεσματικό συλλογισμό, χρειάζεται να ξεχωρίσουμε τα πάθη και την ηδονή, από την βαθιά βούληση και ικανοποίηση.

Και εδώ ανοίγει ένα τεράστιο κεφάλαιο εργασίας με τον εαυτό ως προς τις αρχέγονες ανάγκες, ενορμήσεις, αλλά και τα ένστικτά του.

Παρότι ο άνθρωπος ξεχωρίζει, κατά την θεώρηση του ίδιου, από τα άλλα είδη του πλανήτη ως προς την ανεπτυγμένη συνείδηση του, δεν σημαίνει πως δεν οδηγείται από τις ανάγκες, τα ένστικτα και τις ενορμήσεις του.

Σύμφωνα με μελέτες διαφόρων επιστημών, έχει διαπιστωθεί πως το 95% των επιλογών και των δράσεων του ανθρώπου είναι υποσυνείδητες και βασισμένες στις ανάγκες και στα ένστικτα επιβίωσης, επικράτησης, αυτοσυντήρησης και διαιώνισης.

Ακόμη και αν δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά, η πλειοψηφία των επιλογών, των δράσεων και των συμπεριφορών μας οδηγείται από αυτά.

Την επόμενη φορά που θα αναβάλεις κάτι, εξέτασε αν πίσω από την επιλογή σου κρύβεται κάτι από αυτά, είτε κυριολεκτικά, είτε με έναν φαινομενικά μεταφορικό τρόπο. Και έπειτα παρατήρησε με ποιόν τρόπο αυτό κερδίζει, κυριαρχεί και επικρατεί έναντι της λογικής και της συνειδητής σου σκέψης.

Για παράδειγμα, αναβάλω μία εργασία στην δουλειά μου μέχρι την τελευταία στιγμή, γιατί φοβάμαι πως δεν θα καταφέρω να την φέρω εις πέρας. Όταν ο φόβος εμφανίζεται στο σύστημα μου, ανεξάρτητα από την έντασή που έχει, το σύστημα μου, αυτοματικά, μπαίνει σε λειτουργία επιβίωσης και αυτοσυντήρησης, ωθώντας με σε ανάλογες δράσεις που θα εξασφαλίσουν την επιβίωση και την συντήρησή μου.

Παρόλο, που αυτό δεν μοιάζει να έχει λογική, μιας και δεν κινδυνεύει η σωματική μου ακεραιότητα, εγώ αυτοματικά οδηγούμαι σε αυτές τις κατευθύνσεις. Και γιατί αυτό; Διότι στην προκειμένη βιώνω έναν μεταφορικό κίνδυνο που απειλεί την ακεραιότητά μου σε ψυχικό - συναισθηματικό επίπεδο.

Η καλύτερη, κατά την συγγραφέα του παρόντος, πηγή πληροφόρησης από την οποία θα μπορούσες να ξεκινήσεις σχετικά με αυτό το θέμα, αν επιθυμείς να εμβαθύνεις, είναι μέσα από το κείμενο του Πλάτωνα, Φαίδρος σχετικά με την τριμέρια της ψυχής, τα δύο ά-λογα μέρη της και τον Ηνίοχο.

Το να ανακτήσεις μερικό έλεγχο επί των αυτοματικών λειτουργιών δεν είναι απλό εγχείρημα και απαιτεί εργασία επί των λειτουργιών του ερπετικού και κοιλιακού εγκέφαλου. Αλλά είναι ο μόνος τρόπος για να δημιουργήσεις νέες ισορροπίες. (Σε επόμενο άρθρο θα γίνει ανάλυση επί αυτών των θεμάτων)