The grand escape : από τον κόσμο των δίπολων αντιθέσεων, στην διαύγεια

Ό,τι και αν κάνει ο άνθρωπος στη ζωή του, είτε αναζητά μεγάλες αλήθειες, είτε απλώς πορεύεται στη ζωή, το μόνο βέβαιο είναι πως στην πορεία του θα έρθει αντιμέτωπος με το φαινόμενο των αντιθέσεων.

Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτό το φαινόμενο που μοιάζει σαν ένας νόμος που διέπει τα πάντα.

Και αν όχι όλοι, τουλάχιστον οι περισσότεροι άνθρωποι το βιώνουν σε κάθε πτυχή της ζωής τους.

Γιατί τα πάντα, ανεξαιρέτως, είναι γεμάτα αντιθέσεις στον κόσμο που ζούμε.

Επιτυχίες και αποτυχίες, ευτυχίες και δυστυχίες, γέλια και κλάματα, χαρές και πόνοι, πλούτη και φτώχιες, υγεία και αρρώστιες και τόσα, μα τόσα πολλά ακόμη που δεν περιορίζονται στις εμπειρίες μας, αλλά εκτείνονται στους συμπαντικούς νόμους του αντιληπτού κόσμου των γαλαξιών, στον οποίο πλέουμε όλοι μαζί μέσω του πλανήτη.

Ο άνθρωπος αποδείχτηκε πολύ ανθεκτικός ως ον. 

Κατόρθωσε να επιβιώσει και συνεχίζει να επιβιώνει μέσα σε αυτόν τον κόσμο των αντιθέσεων. 

Μια προσπάθεια που στέφθηκε με επιτυχία εξαιτίας μίας σπουδαίας ικανότητας που διαθέτει ο άνθρωπος. Την ικανότητα της προσαρμογής. Μια ικανότητα με την οποία είναι προικισμένα τα περισσότερα πλάσματα αυτού του πλανήτη.

Μία ικανότητα που τον προσάρμοσε ανάλογα, ώστε να θίγεται μεν από αυτές, αλλά να μην διαλύεται άμεσα και φανερά.

Επιβιώσαμε. . . μεν. . . αλλά. . . δεν ελευθερωθήκαμε ποτέ από τις αντιθέσεις. . . . . .

Στα πρώτα βήματα του δικού μου δρόμου αναζήτησης, οι αντιθέσεις ήταν ανεξέλεγκτες δυνάμεις, που επωμιζόμουν και δεν μπορούσα να καταλάβω, ούτε ως προς την λειτουργία τους, ούτε ως προς τον λόγο ύπαρξης τους.

Στην πορεία άρχισα να αποδέχομαι πως κάθε τι έχει και το αντίθετο του. Άρχισα να αντιλαμβάνομαι πως για κάποιο λόγο, που δεν κατανοούσα μέχρι τότε, ο κόσμος μπορεί να είναι ταυτόχρονα καλός και κακός, δυνατός και αδύναμος, γεμάτος πόλεμο και ειρήνη, αγάπη και μίσος. Δεν ήταν εύκολο, αλλά δέχτηκα πως για το περιβάλλον που ζούσα αυτό ήταν το φυσιολογικό.

Όταν άρχισε ο προσωπικός μου δρόμος στο γνώθι σ' αυτόν, είδα όλες αυτές τις δυνάμεις να συγκρούονται ανελέητα και μέσα μου. Σαν δυο ανεξέλεγκτα σύμπαντα που διαγράφουν μια τρελή πορεία.

Και τότε κατάλαβα πως κάθε άνθρωπος είναι δέσμιος αυτής της αιώνιας σύγκρουσης και φαντάζει αδύνατο να ξεφύγει αυτής. Είναι σαν να είμαστε όλοι καταδικασμένοι σε αυτόν τον αέναο χαμό, χωρίς καμία διέξοδο. Ανεξάρτητα από το αν είμαστε φτιαγμένοι ή όχι από αυτήν.

Όμως, είναι αδύνατο να μην αναρωτηθεί κανείς αν υπάρχει κάποιο μονοπάτι ελευθερίας από αυτόν τον δεσμώτη, που με τις ισχυρές δυνάμεις του χτυπά μία με (+) και μία με (–) τον κάθε άνθρωπο, σε κάθε σκέψη, συναίσθημα και πράξη.

Ουσιαστική ελευθερία από το φράγμα των αντιθέσεων που περιορίζει τη συνείδηση.

Ένα χαρακτηριστικό του πως περιορίζεται η αντίληψη και κατ' επέκταση η συνείδησή μας και η ζωή μας, είναι το παράδειγμα του Ήλιου.

Η συνηθισμένη μας αντίληψη είναι πως ο Ήλιος διαγράφει μία σταθερή και συνεπή πορεία ανάμεσα στην αρχή, (ανατολή), και στο τέλος, (δύση). 

Είναι όμως αυτά τα δύο σημεία η αλήθεια;
Φυσικά και όχι!

Ο Ήλιος δεν έχει ούτε ανατολή, ούτε δύση.
Και μία πραγματική του όψη, που μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε, είναι αυτή του μεσουρανήματός του.

Αν, λοιπόν, εξετάσουμε τον Ήλιο από την γη, τον αντιλαμβανόμαστε μέσα από την αντίθεση. Μέσα από μία υπερβολή και μία έλλειψη.

Όμως, αν τον εξετάσουμε από την αντικειμενική κατάσταση της ύπαρξής του, τότε θα διαπιστώσουμε πως δεν έχει ούτε ανατολή, ούτε δύση.
Απλά, υπάρχει φωτεινός και λαμπερός κάθε στιγμή στη θέση που βρίσκεται.
Και αν υποθετικά βρισκόμασταν επί της επιφάνειας του Ήλιου, η αντίληψή μας θα συλλάμβανε κάτι το εντελώς διαφορετικό.

Και εδώ βρίσκεται το πρώτο σημείο για το κλειδί της πόρτας της ελευθερίας. Δηλαδή, σε ποια θέση, σε ποιο σημείο στέκεται η νόησή μας καθώς επεξεργάζεται μία πληροφορία.

Το σημείο θέασης, η θέση από την οποία ξεκινά η παρατήρηση, είναι ο καταλυτικός παράγοντας του εύρους της συνείδησής μας. Που είτε θα την οδηγήσει σε πλεύση, είτε σε περιορισμό.

Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, αυτοί που είχαν βάλει σκοπό να οδηγήσουν τον άνθρωπο από τον μύθο στον λόγο, είχαν εντοπίσει αυτόν τον δρόμο της ελευθερίας που χρειάζεται να διαγράφει η συνείδηση του ανθρώπου, ώστε να απλώνεται πέρα από τους περιορισμούς της συνηθισμένης ανθρώπινης αντίληψης.

Υπάρχουν πολλές πηγές πληροφόρησης μέσα από τα σωζόμενα γραπτά τους, όπως κάποια από τα δελφικά παραγγέλματα, ή τα λεγόμενα του Ηράκλειτου, ή του Κλεόβουλου του Ρόδιου κλπ. .

Έχουμε στη διάθεσή μας όμως και μία πολύ αναλυτική περιγραφή από τον Αριστοτέλη, ο οποίος παρέδωσε στον άνθρωπο με μεγάλη απλότητα και πρακτικά βήματα, τον τρόπο αποδέσμευσης από την κατάσταση των αντιθέσεων σε συμπεριφορικό επίπεδο.

Το γνωστό κείμενό του περί μεσότητας μέσα από το οποίο εισάγει το μέτρο, ως μία από τις μέγιστες ηθικές αρετές, που πρέπει κάθε άνθρωπος να έχει στο ενεργητικό του. Με την μεσότητα να αποτελεί το σημείο ελευθερίας από την υπερβολή και την έλλειψη.

Ας φανταστούμε ένα εκκρεμές, που διαγράφει πορεία ανάμεσα σε δύο άκρα. Το σημείο μεσότητας είναι εκεί που ο άξονας του εκκρεμούς βρίσκεται στις 0 (ή 360…) μοίρες.

Στο σημείο, δηλαδή, όπου ο άξονας δεν παρουσιάζει καμία απόκλιση, από το σημείο ισορροπίας των εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων. Το σημείο που είτε απουσιάζουν, είτε ισοδυναμούν και αλληλοεξουδετερώνονται οι εσωτερικές και εξωτερικές δυνάμεις.

Ο Αριστοτέλης ονόμασε το σημείο αυτό, αρετή. Που σύμφωνα με εκείνον αποτελεί το κλειδί που ανοίγει την πόρτα της ελευθερίας του ανθρώπου.

Είναι σαν να έχουμε, λοιπόν, ένα νόμισμα, που με την πρώτη ματιά έχει δύο όψεις.

Ο δρόμος της αρετής είναι να εντοπίσουμε την τρίτη όψη του νομίσματος. Εκείνη την μικρή επιφάνεια που όταν εμφανίζεται στον αντιληπτικό μας χάρτη, «αποδυναμώνει» ή και εξαφανίζει από την αντίληψη τις δύο άλλες όψεις.

Στο ζητούμενο των αντίθετων δυνάμεων που συγκρούονται μέσα και έξω από τον άνθρωπο, χρειάζεται να εντοπίζουμε αυτήν την τρίτη όψη.

Δεν είναι πάντα εύκολο αυτό, όμως ευτυχώς ο Αριστοτέλης μας προίκισε με κάποια παραδείγματα τρίτης όψης έξω από την αντίθεση :

θράσος – ανδρεία – δειλία
ειρωνεία – αλήθεια – αλαζονεία
σπατάλη – οικονομία – φιλαργυρία
αναισθησία – σωφροσύνη – ακολασία
ανελευθερία – ελευθεριότης – ασωτεία
μικροψυχία – μεγαλοψυχία – χαυνότης
δυσκολία – φιλία – κολακεία κλπ.

Και μία ακόμη μεσότητα, δυστυχία – ευδαιμονία – ευτυχία, που προσεγγίζεται με άλλον τρόπο και σε άλλο σημείο από τον Αριστοτέλη, αλλά και εκείνη, κατά τη γνώμη μου, μας παραδίδει μία έξοδο από τις αντιθέσεις.

Ο δρόμος αυτός της αρετής που χρωμάτισε, για τον κάθε έναν από εμάς, ο Αριστοτέλης, είναι ο δρόμος της ελευθερίας από τις αδυσώπητες εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις, που μας συνθλίβουν και μας αλλοιώνουν, κρατώντας μας μακριά από όσα θα μπορούσαμε να είμαστε και να ζούμε.

Είναι ο δρόμος που μπορεί να μας υψώσει στην ομορφιά της ανθρώπινης φύσης.

Δεν είναι εύκολο να ανακαλύπτεις την οδό της αρετής, της μεσότητας, της ισορροπίας. Είναι έργο κάθε στιγμής, όμως είναι ο μόνος τρόπος που διαθέτουμε μέχρι σήμερα οι άνθρωποι, προς την ελευθερία μας.

Κάθε φορά, λοιπόν, που νιώθουμε πως συνθλιβόμαστε ανάμεσα σε δυο πόλους, ας ψάχνουμε που βρίσκεται η θέση της αρετής.

Δεν είναι δύσκολο, αν εξασκηθούμε σε αυτό, να την ανακαλύπτουμε κάθε φορά.

Ας συλλογιστούμε, κι ας γίνουμε ανάλογοι της οδού της ελευθερίας μας.

Κι αν θες να ξεκινήσεις από κάπου, προκάλεσε την θέση σου σε κάποια γενικότερά θέματα, συμπληρώνοντας την παρακάτω λίστα…

γέννηση – ζωή – θάνατος
αρχή - … … … - τέλος
καλό - … … … - κακό
φως - … … … - σκοτάδι
πόλεμος - … … … - ειρήνη
θλίψη - … … … - θυμός

Κι όταν γίνει η αρετή η αφετηρία σου…
κι η συνείδηση ελευθερωθεί από το φράγμα της τριαδικής αντίληψης, που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο…
θα σου αποκαλυφθεί πως ο άνθρωπος δεν είναι απλώς πνεύμα, ψυχή και ύλη…
μα κάτι άλλο…
πολύ ανατρεπτικό για τους συνηθισμένους συλλογισμούς μας…

Αν θέλεις να διαβάζεις περισσότερα άρθρα σαν και αυτό, γίνε μέλος της παρέας μας, κάνοντας την εγγραφή σου στο NewsLetter του Compose a DreamLife.